5 Nisan 2010 Pazartesi

Moğolca' ya giriş 101



Moğolca dünyada 5,7 milyon kişi tarafından konuşulan bir dil. Moğolistan, Çin' in özerk bir bölgesi olan İç Moğolistan ve az biraz Rusya' da konuşulmakta. Afganistan' da da Cengiz Han' ın fetihlerinden sonra orada kalan Moğol kökenli etnik gruplar var ama dilleri ne kadar Moğolca, ne kadar değil bilemeyeceğim.

Moğolistan, Adriyatik' ten Çin Seddi' ne Türkçe konuşarak giderken durup sözlük molası verilecek bir ülke. Türkçe ve Moğolca aynı dil ailesinden gelse de, yapıları, söz dizimleri çok benzer olsa da sözcükler farklı. Burada sadece Türkçe konuşarak dert anlatmak ya da Moğolca söyleneni anlamak pek mümkün değil. Gerçi burada satıcılarla pek dil problemi yaşamıyorum, hepimizin pratik bozkır insanı olması sayesinde el kol hareketleri, mimikler ve ses tonuyla, onlar Moğolca ben Türkçe anlaşıyoruz. Herkes herkesi nefis anlıyor :)). Hu huu, Fransızlar, bakın burada insanlar yabancıları anlıyor!

Anlaşmak filan tamam da bir de Kiril Alfabesi gerçeği var. Yukarıdaki resimde "Enkhtaivni Urgun Çuluu" yazıyor. Kendisi Ulan Bator' un ana arteri ve de evimizin bulunduğu bulvar olmakta, Barış Bulvarı. Bu yaşımızdan sonra okuyamaz olduk, cahil cühela kaldık bozkır ayazında :)).


(static.panoramio.com)

Moğolca da sağolsun Türkçe gibi, yazıldığı gibi okunur dense de burada da yutulan harfler, değişen okunuşlar var. Örneğin, cennet vatanımda kimsenin uzun uzun "geleceğim, gideceğim" demediği gibi Moğolca' da da ikinci hecedeki "a" harfi yutulup "ı" oluyor. Yukarıda Merkez Postane, Moğolca "Tuv Şuudan" yazılıp "Tuv Şuudın" okunuyor. Bizim ev postanenin karşısında olduğundan ilk öğrendiğimiz yer idi kendisi. Bu "a" harfi meselesini de "Tuv şuudan dediğimizde taksiciler bize niye gülüyor acaba?" diye diye çözmüştük :).

Türkçe- Moğolca çok ortak sözcük var ama bunlar pek de günlük kullanımlık sayılmaz. Arslan, ulus, altın, yara, çiçek... Çarşıda pazarda işe yaramaz ki bunlar...

Moğolca sözcük demişken, birkaç örnek:

Tiim: evet
Ugui: hayır
Dza: tamam (joker bir sözcük, her yere giriyor, her yere uyuyor)
Sain bain uu: Sen ben oo diye okunuyor, merhaba/ iyi misin?
Bayarlalaa: Bayırtla okunuyor, teşekkürler
Zuger: Bir şey değil
Bayırte: Bay bay, teşekkürle çok karıştırılıyor :)
Mitku: anlamı "bilmiyorum" (çok karşılaştığım bir sözcük :)
Bain uu/ bega: var
Bahko: yok (en çok karşılaştığım sözcük :)

Surguul: okul
İkh surguul: büyük okul, yani üniversite :)
Delguur: Mağaza, dükkan
İkh delguur: Büyük mağaza, yani alışveriş merkezi :)
Şar: Sarı
Ayrag: Kımız
Şar ayrag: Sarı kımız, yani bira :)

Böyle hoşlukları olan, naif bir dil :). Anladığım kadarıyla şahıs eki, fiil çekimi gibi problemleri de yok, ben turist, sen turist, biz turist ya da ben yürüyor, sen yürüyor... diye gidiyor. Fransızlar görse de ders alsa :)).


(caccp.freedomsherald.org)

Efendim bu da eski Moğol yazısı. Cengiz Han' ın emriyle, Uygur alfabesi bir Uygur katip tarafından Moğolca' ya adapte edilmiş. Bugün İç Moğolistan bu alfabeyi, Moğolistan ise 1946' dan beri Kiril' i kullanıyor. Eski alfabe daha estetik ama Kiril buna nazaran daha anlaşılır, buna da şükür :).

Moğolca' nın tınısına gelirsem, ilk duyduğumda Rusça' ya çok benzetmiştim, toyluk günlerim işte :). Oysa çok farklı, "fıstıkçı Şahap"ların, "çifthasekipaşa"ların patladığı, gırtlaktan gelen kh' lerin fink attığı bir dil.

Enteresan olan, Moğolca' da birçok yabancı dildeki ses bulunmaktaymış. Bu da Moğollar' ın yabancı dil telaffuzundaki başarılarını açıklıyor. Hadi Türkçe' yi geçtim, aynı dil ailesi filan derken anlaşılabilir. Telefonda karşınızdakinin yabancı olduğunu fark etmeyeceğiniz kadar iyi Türkçe konuşan Moğollar var. Ama Almanca, Fransızca, İngilizce vs. telaffuzunda da epey iyiler. Rusça zaten belli bir yaş üstünün ana dili gibi. Dile yetenekliler mirim :).


(wikipedia.org)

Fotoğraftaki Byambyn Rinchen. Moğolistan' ın en büyük dilbilimcisi. 1905-1977 yılları arasında yaşamış. Bu kadar dil de dil dediktan sonra onu da anmak gerek. Merkez Kütüphane' nin önünde güzel bir heykeli var. Rusça, Çekçe, Fransızca, İngilizce, Almanca ve Esperanto' yu çok iyi bilen Rinchen, Gorki, Maupassant gibi isimlerle birlikte bir başka büyüğü, Nazım Hikmet' i Moğolca' ya çeviren kişi. Hiç Moğolca Nazım şiiri duymamıştım, ilk fırsatta bunun peşine düşmek lazım.

Son olarak, Moğolca konuşulurken kulağa yumuşak gelen bir dil sayılmaz. Sert sessizlerin, kalın seslilerin ve kh' ların çok kullanıldığı, Moğol kardeşlerimizin sert bozkır kişiliği sonucu sert sert konuşulan bir dil. Ama şarkı söylenirken çok başka bir hale geliyor. Yumuşak, doğaya karşı uzun uzun söylenen, akıp giden bir dil oluveriyor. Çok acaip... Buyrun, sizi alemin kralı, Moğolistan' ın Tarkan'ı Javhlan' ın bir klibiyle başbaşa bırakayım.




  • Bugün özlenen:Renkli, civcivli bir caddede yürümek, sağa sola bakmak, için açılması, insanda "dışarı çıkmak" dürtüsünün hasıl olması
  • Bugün izlenen: Die Höhle des Gelben Hundes. Türkçe' ye Sarı Köpeğin Yuvası diye çevrilmiş. Almanya' da yaşayan Moğol yönetmen Byambasuren Davaa' nın filmi. Göçebe bir Moğol ailesinin kızı, yavru bir köpek bulur ve onu eve getirir. Babası köpeğin koyunlara zarar vermesinden korkar, yollanmasını ister. Ama kız çaktırmadan köpeği saklamak için kırk takla atar. Küçük kız sürü güder, daha da küçük kardeşleri oynar, koşuşturur, anneleri bir dakika boş durmadan hem çalışıp hem de hepsini inanılmaz bir sevgi ve sabırla idare eder, baba kurdun öldürdüğü koyunların postlarını satmak için şehre gider. Sohbetlerden çocukların eğitimine dair kaygı, şehre göç, yaklaşan seçimler gibi konuları da öğreniriz ufaktan. Göç zamanı gelir, ger toplanır, küçük kervan yola düşer. Filmdeki aile gerçek bir göçebe ailesi, oyuncu yok, her şey çok doğal. Aksiyon yok ama sıkılmak da yok, çok güzel bir film.

14 yorum:

  1. "Sen ben oo?" supeeeeeeeeeeer:)))

    YanıtlaSil
  2. kkk. mogolistani bayagi cozmussun gozukuyor. basarililar

    YanıtlaSil
  3. Bu yazı için teşekkürler,moğol bir arkadaşım var ve onun yaşadığı ülke ile ilgili bir şeyler okuyup öğrenmek çok hoşuma gitti :)

    YanıtlaSil
  4. Javlhan Moğolcası yarı Türkçe yarı Japonca etkli yaratıyor kulakta; tam bir Türkçe söz yakalarken araya Japonca kaçıyor :)
    ''Akhlım bol, ishim çokh'' dediğini duydum gibi:D

    Bu arada Türkçedeki ''mal'' sözcüğünün Moğolca
    da birebir geçtiği ve Türkçedeki Tanrı (Tengri) sözcüğünün (Moğolca da Tenger) ''mavi'' rengin adı olduğu üzerine de duyumlar almış bulunmaktayım.

    YanıtlaSil
  5. mal sözcüğünü bilemeyeceğim ama tengri doğru :)

    YanıtlaSil
  6. GOOGLE TRANSLATE ÇEVİRİ YAPTIRIYORUMM FAKATT LATİN ALFABESİNDE YAZIYORLA BUNA NASIL BİR ÇÖZÜMM BULUNACAKK

    YanıtlaSil
  7. çok ttlı bir yazı olmuş:)

    YanıtlaSil
  8. Mogollu paşa torunuyum ben has

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. kesin öyledir kardeş adsdadasdass , bende börçigin moğoluyum .dogruysa dedenin ismini söyle şehrini söyle tanırım

      Sil
  9. Yaa ne guzel bir yazı. ♡ Ara sira "ben moğolca öğreneceğim ya" diye bir heveslensem de hic baslamadim. Bir gun ogrenirim umarim. :) Guzel bir bilgilendirme yazisi olmus. ^^

    YanıtlaSil
    Yanıtlar
    1. tesekkurler, bence baslayin, cok zor gibi gorunmuyor :)

      Sil