Nice yıllara Moğolistan :))

26 Kasım, Moğolistan için önemli bir gün. Öncelikle, Moğol Cumhuriyeti, bağımsızlığın Mançular' dan kazanılmasıyla 26 Kasım 1911' de kurulmuş.

1921' in 26 Kasım' ında, Damdin Sukhbaatar öncülüğündeki devrimle sosyalist cumhuriyet ilan edilmiş (1911 ile 1921 arasındaki dönemde ilginç şeyler olmuş, misal Çılgın Baron olayı). Böylece 26 Kasım "Anayasa Günü" olarak kabul edilip kutlanmaya başlanmış.

Moğolistan 2011' in 26 Kasım' ında, başka önemli bir tarihi de bu iki olayla birlikte andı. 2011, Hun Devleti nin kuruluşunun 2220. yılı.

Böyle bir güne de Moğol Milli Marşı yakışır. Moğolistan' dan manzaralar eşliğinde, nice yıllara...


Mühim not: Yukarıdaki tarihi bilgiler - kısmen- copy paste değil, alınteridir :). Moğol makamlarının, icabet edemediğim davetinin davetiyesinin üzerinde yazanlardan derlenmiştir. Hata varsa kabul etmem :)).

Demokrasi à la atayurt

* Tembellik zor zanaat... Temmuz başında yazılmış bitmiş olması gereken bu kayıt kaldı serin bir Ekim akşamına... Maksat Arap Baharı konjonktüründe araya anılarla bozkır makamında Ulan Bator' daki olayları sıkıştırmaktı, heyhat, bahar oldu sonbahar...

İki yıllık zorunlu ikametgahımızın Moğolistan olacağı haberini üç yıl önce, Haziran başında almıştık. Haziran sonunda, Ortaköy kıyısında oturup Boğaz manzarası depolarken bir arkadaşımız, elinde gazeteyle gelmiş, Ulan Bator' da olaylar çıktığını, ortamın karışık olduğunu haber vermişti. O zamanlar Moğolistan' ı hiç bilmiyordum, gerçi şimdi de çok bilmiyorum. Yine de üç-beş laf edebilirim sanki, benim neyim eksik, eğitimse eğitim, gözlemse gözlem... :))

Sözkonusu olayları özetlemek gerekirse, iktidardaki MPRP' nin (Moğolistan Halkının Devrimci Partisi) 2008 Haziran' ında yapılan genel seçimlere hile karıştırdığı iddiasıyla halk ayaklanması çıkmış. İki gün süren ayaklanmada eskiden Komünist Parti binası olan MPRP binası yakılmış; altı kişi hayatını kaybetmiş, çok sayıda yaralı varmış (burada "varmıştı" da denebilir, muştu'lu geçmiş zaman candır, bilmeyeni Ankara' ya almazlar :))

Şimdi buna bakıp da Moğolistan' ı karışık bir yer sanmak olmaz. Moğolistan, zamanın yavaş, siyasetin sakin aktığı bir ülke. Öyle ki, bu olayları takip eden aylar ve yıllarda, "olaylar" sözcüğünden anlaşılan tek şey, bu gösterilerdi. Falanca seçimdeki olaylar, filanca aydaki protestolar değil, sadece "olaylar". Bu bile Moğolistan' daki ortam konusunda fikir verebilir sanırım.

Ata bozkırında asıl ilginç olan, demokrasinin olmazsa olmazı seçimlerin birçok ülkeye nazaran çok daha sakin geçmesi. Tek adam iktidarı yok, seçimde karmaşa yok, kavga kıyamet yok, partiler geliyor, gidiyor... Seçim sandıkları ülkenin en ücra köşelere kadar taşınıyor, bu nedenle seçimler ve sonuçların alınması uzun sürse de patırtı gürültü kopmuyor. Hatta Mayıs 2009' daki devlet başkanlığı seçiminde en eski ve büyük parti olan MPRP' den aday olan o zamanki başkan kaybetti, yerine daha yeni bir parti olan Demokrasi Partisi' nin adayı seçildi. İktidar gayet sakin ve nezih bir şekilde devir-teslim edildi.

Seçimleri geçtim, gösteriler bile bir acaip (bana göre). Şöyle ki, iktidar bazı sözlerini tutmayınca, 2010 baharında halk protesto için Parlamento Meydanı' nda toplandı, açlık grevi yaptı ve günlerce oradan ayrılmadı. Ger' ler kuruldu, bakanlıklara yürüyüşler oldu. Bazı tatsız olaylar olsa da göstericileri ne polis dövdü, ne asker kovaladı. Yürüdüler, protesto ettiler, Parlamento' nun feshini istediler, bazı bakanlar istifa etsin dediler, meclis başkanına dilekçe verdiler, başkan sakin sakin aldı, dinledi, hükümet geri adım attı, göstericiler dağıldı.

Demokrasi çok tuhaf bir şey. Körün fili tarifi gibi, sürü sepet tanımı, unsuru, arkaplanı, şusu busu var. Moğolistan, bu minvalde siyaset bilimi eğitimimden şüphe ettirdi bana. Magna Carta' ydı, coğrafi keşiflerdi, Rönesans' tı, Reform' du, burjuva sınıfıydı, Sanayi Devrimi' ydi, işçi hareketiydi, haktı hukuktu... Demokrasi, dünyanın hiç beklemediğim bir köşesinde, beklemediğim bir şekilde karşıma çıktı. Al işte, seçimse seçim, gösteri hakkıysa gösteri hakkı, örgütlenmeyse örgütlenme... Acaba bu durum, incelenmesi gereken başka bir konuyla, Moğolistan' ın kadim devlet geleneğiyle mi alakalı? Bilemedim.

Moğol çocukları, Moğol çocukları, gözler ileri başlar yukarı...

Uzun bir ara olmuş. Moğolistan' a dair yazacak şeyler bekliyor, başka hiçbir yere benzemeyen koskoca bir ülkeye dair bildiğim bilmediğim bir dünya şey birikip duruyor.

Bir önceki kayıtta kadınlar demiştim, şimdi de çocuklar olsun, önce kadınlar ve çocuklar :). Bu ülkeye dair yazılacak en güzel şeyler hakikaten kadınlar ve çocuklar. Kızma Moğol biraderim, onu yolda belde asabi asabi gezerken, ürkütücü bakışlar atarken düşünecektin; sen höt zöt derken ben Moğol bacımla pek de güzel anlaşıp bebelerin yanağını mıncırdım :)).

Ne diyorduk, efendim bu ülkede çocuklar pek kıymetli. Artık bilemem kaynağı komünist geçmiş midir yoksa doğrudan Moğol kültürü müdür, çocuklara çok özen gösteriliyor. Az laf, çok örnek ve fotoğraf kısmına geçecek olursak:



Bu yukarıdaki "Çocuklar için Yaratıcılık Merkezi". Şehirdeki en güzel (yani eski dönemden :) binalardan biri çocuklara sanat öğretmek için ayrılmış. Fotoğrafı iyi çekememiş olabilirim ama binanın şekli şemali ve mavisi çok güzel. Bizde tarihi bir bina eskaza böyle bir amaca verilecek olsa hemen "yanar", akabinde yerine alışveriş merkezi inşa ediliverirdi.





Bu binalar da ne değil mi... Eski, bakımsız, kunt kunt bloklar... Bunlardan şehirde çok var. Ama bu binaların ardı hep bir avluya bakar. O avlunun ortasında da hep çocuk parkı vardır, n'aber...





Ulan Bator' da beni en çok şaşırtan şeylerden biri de bu, insanın üstüne gelen, of pof blokların ardı hep çocuk mekanı... Binaların önünde korkunç bir trafik, toz, gürültü varken, ardları hep parklar, senenin kısa bir döneminde de olsa yeşillenen bahçeler ve birkaç metre ötedeki keşmekeşten uzakta, güvenle oynayan çocuklar... Parklar hep avlu içinde olduğu için yola top kaçtı, çocuk koştu gitti problemi de yok. Eski binaların çoğunun ardı oyun, yeni binaların ise önü, arkası, sağı, solu toz, trafik vs.





Efendim, şimdi de buyrun 1 Haziran Çocuk ve Anne Bayramı' nda görüntüler. 1 Haziran' da şehirde resmen bir çocuk çıkarması yaşanıyor. Parlamento meydanı, yukarıda görüldüğü üzere bayram meydanına dönüyor, süsler, standlar, oyuncaklar... Sırf meydan değil, tüm şehir balonlar, fırfırlarla süsleniyor. Herkes çocuğunu kapıp sokağa çıkıyor, etraf giydirilmiş, kuşatılmış çocuklarla doluyor. Her cadde, sokak, köşe, bir eliyle anne-babasının elini, diğer eliyle şeker, oyuncak vs. tutan çocukla dolup taşıyor. Bazen "Devlet anne-babalara, çocuklarını gezdirmesi için teşvik mi veriyor?" diye düşünüyorum, öyle bir çoluk çombalak dışarıdalık hali :)). Acaba Türkiye' den bir heyet gelse de "Çocuk bayramı nasıl kutlanır?" konulu bir inceleme mi yapsa :)).

Şehir okulla dolu. 1,2 milyonluk şehirde adım başı bir anaokuluna, ilköğretim okuluna rastlanıyor. Zorunlu eğitim sanırım 11 sene, yanılma hakkım saklıdır:). Eski sinemalar banka olmuş ama eski okullar hala okul. Kimse binaları satmayı, kiralamayı, otel yapmayı düşünmemiş.

Unutmadan, dışarıda hiç yaygara koparan Moğol çocuk ya da bağır bağır çocuğunu azarlayan ebeveyn görmedim, bizdeki klasik AVM manzarasının tersine :). Herkes öfkesini eve saklamıyorsa hem büyüklere hem çocuklara bir sakinlik hakim. Nasıl beceriyorlar acaba :)?

Çocuklar her yerde kıymetli (iyimser bir yaklaşım da olsa) ama bu durum Moğolistan' da daha bir belirgin hal alıyor. Gelişmiş ülkelerde çocuklara verilen önemin büyük resim içinde yeri vardır, diğer renk ve formlar arasında takılır. Ama hem ekonomisi hem coğrafyası zorluk içinde olan bu ülkede bu önem, büyük resmin çok önemli bir parçası. Bu yüzden daha da belirgin, göze daha bir görünüyor.


(hearingvoices.com)

Ancak madalyonun bir de çok ama çok karanlık bir yüzü var, sokak çocukları. Yönetim sisteminin değişmesiyle, fakirleşmeyle birçok büyük ve çocuk sokağa düşmüş. Merkezi ısıtma nedeniyle ısıtma boruları şehrin altından geçtiğinden ve sıcaklık yaydığından, evsiz, işsiz kalan insanlardan, yer altında, boruların yanında yaşamaya başlayanlar olmuş. Dışarıda hala kapakları kaldırıp aşağıya inen insanlar görülebilir.

Sokaklarda hala dilenen çocuklar var ama sayılarının son birkaç yıldır azaldığı söyleniyor (bilenlere ve okuduklarıma göre). Sokakta, yeraltında yaşayan çocuklar çok büyük ve can acıtan bir problem. Bu çocuklara yönelik birçok yerli-yabancı yardım ve proje var. Şehirde çok sayıda yetimhane var, tanıştığım Rahibe Françoise bu sayının 46 olduğunu söylemişti, kaçı devletin, kaçı misyoner bilmiyorum. Devletin yetimhanesini de gördüm, misyoner olanlardan birini de, ikisi de tertemizdi ve çocuklar mutlu görünüyordu. Umarım doğru görmüşümdür ve diğerleri de öyledir

Çocuklara verilen önem, Moğolistan' daki birçok şey gibi değişmez umarım. Şehir ve sosyal hayat hızla değişiyor, kırsal da değişiyordur elbet. Maddi zorluklardan çocuklar da payını alıyor ama manevi kıymetin yerli yerinde kalmasını dilerim.

Ulan Bator' da yapılacak en iyi şey çocuklarla vakit geçirmek sanırım. Ben öyle yaptım, bol bol tombul yanak mıncırdım, insanda stres mtres kalmıyor mirim :)).

Bozkırın kadınları, Cengiz Han' ın bacıları, Mango' nun müşterileri

Moğolistan birçok alanda geri kalmış bir ülke olabilir ama dünya standartlarını çoktan geçmiş bir yönü de var: toplum, kadının yeri ve bunun sonrasına ekleştirilebilecek bir dolu entel sözcük öbeği. Burada kadınlar dünyaya açık, güçlü ve de süslü.

Burada yeniyken beni en çok şaşırtan (şehrin halinden başka) kadınlar olmuştu. Bu yoklukta, tozda, soğukta, buzda, fönsüz, makyajsız, yüksek topuklu çizmesiz gezen kadın yoktu, hala yok. Şıkır şıkır giyinip geziyorlar, özellikle genç kesim dünya modasından hiç geri değil. Şehir, girişinde “Mango Zara H&M” yazan küçük dükkanlarla dolu. Hani al bir Moğol genç kadını, Paris' in "chic" bulvarlarından birine ışınla, hiç garipsenmez. Şehrin renksizliğiyle pek bir tezat valla. Her yer güzellik salonu dolu, cafcaflısı da var esnaf lokantası kılıklısı da. Kozmetikçiler sıra sıra, Japon' u, Koreli' si, Asyalı kozmetikçiler işgal etmiş burayı. Ama ben özümden taviz vermedim, en canlı renklerde ojelerle gezinen Moğol kadınlar arasında anti-oje bayrağını gururla dalgalandırıyorum :)). Bencileyin bir Alman kadınla halimize bakıp güldük geçende.

(Opera' daki fotoğraflardan, Moğol devlet sanatçısı bir kadın)

Neyse, işin kozmetiğini, cilasını geçeyim de özüne geleyim. Efendim, okumuş etmiş bir Moğol arkadaşımın dediğine göre Moğolistan' da bir cinsiyet sorunu varmış, kadınların lehine bir sorun :). Yabancı dil bilenlerin çoğu kadın. Dünyaya açık, iletişim kurma, kendini geliştirme derdinde olanların çoğu kadın. Bürokraside, akademide, hele de özel sektörde çok sayıda kadın üst düzey yönetici var. Opera binasında fotoğrafları asılı devlet sanatçıları arasında birçok kadın var. Yıllar yıllar önce bile çok sayıda Moğol kadın oyuncu, ressam, operacı varmış. Çarşı pazardaki satıcıların ezici çoğunluğu kadın. Komünist gelenekten dolayı, yolda, belde, inşaatta kadın işçiye, boyacıya, bahçıvana rastlamak gayet normal. İlginç olan ağır işçi kadınların bile çoğunun makyajlı, fönlü, ojeli olması. Doğu Bloku kadınlarının ortak yönü bu sanırım, hem ağır hem frapan işçiler :)).

(mongolianaltai.uoregon.edu)

Kadınlar açısından Moğol coğrafyası ve hayat tarzı da avantaj sağlamış. Erkek bilmem kaç ay at sırtında savaştayken (yani ortalıkta yokken) kadın çadırında kös kös oturup sadece evinin kadını, bebelerin anası rolünü oynayamayacağından, çadırın kurulup, hayvanların güdülüp, etin hazırlanıp, çadıra dadanan düşmanın ya da hayvanın haklanması ve yaşamın devam ettirilmesi gerektiğinden Moğol kadınları hep güçlü olmak durumunda kalmış. Bir de çadırda hayat, mahremiyeti kısıtladığından, herkes bir arada yaşadığından kadın bedeni, kadın- erkek ilişkileri tabu olmamış. Her şey doğal gelişmiş, kimse kimseyi töredir, namustur diye taciz etmemiş. Kadınlar "vay dere kenarında bacağını gördük, aman da muhtarın oğluyla konuştu, kahvenin önünden geçti, babadan izinsiz çeşmeye gitti, tez aile meclisi toplanıp infaz edile" gibisinden muamelelere maruz kalmamış. Bunun üstüne 70 yıllık komünist dönem gelince çok değişik bir bileşim olmuş. Kadın halihazırda özgürken bu iş daha da değişik bir hal almış.

Kadınlar rahat, zaten kısacık olan yaz döneminde mini mini şortlar, etekler giyiyorlar, bırakın tacizi, kimse dönüp bakmıyor. Daha önce yazmıştım, birçok dükkanda kıyafet denemek için kabin yok, kadınlar ortalık yerde rahatça kıyafet deniyor. Kadın bedeni ve kadın-erkek ilişkileri "aman ayıııp, hiii, namuuuus" değil. Dipnot, Moğol erkekler yerli kadına bulaşmıyor ama Avustralyalı bir kızcağız “Ay dokunup duruyorlar, darlandım” diyordu. Burada da komşunun tavuğu komşuya kaz görünüyor demek :)).

Bu arada aman diyim, bu yazdıklarımdan burada “ahlaksızlığın” kol gezdiği gibi bir sonuç çıkmasın, alakası yok. Kadın- erkek doğduğundan beri yan yana olunca; cinsiyet ayırt etmeyen zorluktaki bir coğrafyaya ve hayat koşullarına karşı topyekün mücadele edilirken kimse kadına "elinin hamuruyla erkek işine karışma" demeyince; kadının saçı, başı, kolu, bacağı tabu olmaktan çıkınca böyle oluyor demek. Kadınlar her yerde, kızlı erkekli arkadaşlarıyla rahatça dolaşıyorlar, kaç- göç yok. Kadının gözünün görünmesini dahi yasaklarken küçücük kız çocuklarını karı diye satan düzenlerden daha sağlıklı.

(smhric.org, Moğolistan' ın önde gelen siyasetçilerinden, eski Dışişleri Bakanı Sanjaasuren Oyun)

İşin siyaset kısmına gelecek olursak, 76 kişilik mecliste sanırım 8 kadın milletvekili, kabinede de bir kadın bakan var (sosyal refah bakanı). Sokaktaki durum meclise pek yansımamış ama bakan yardımcılığı mevkilerinde birçok kadın var.

(icnnd.org, Sodov Onon, Moğolistan' ın eski Brüksel büyükelçisi, Moğol Dışişleri' nde üst düzey yönetici)

Moğol tarihinde kadın han mı diyeyim, kraliçe mi diyeyim, kadın yöneticiler de mevcut. Hem sadece han eşi, Kösem Sultan vs. olarak değil, doğrudan yöneten kadınlar da var. Sağda solda erkeklerle saç başa kavga eden ve birkaç kişinin zaptedemediği kadınları gördükçe, vaktiyle erkek kılığında katıldığı güreş turnuvasını kazanan kadın hikayesine inanasım geliyor. O gün bu gündür Moğol güreşçiler göğüslerini açık bırakmak durumundalarmış, bir kadın yine araya sızıp erkekleri madara etmesin diye :)).

Ama her şey toz pembe değil elbet, rengin kömür karasına döndüğü yerler de var. Örneğin, nikahsız beraberlik ve çocuk yapmak burada çok görülen bir durum. Eyvallah, herkes nasıl isterse öyle yaşar ama bu beraberliklerden doğan çocukların, annenin maddi durumu iyi değilse, yetimhaneye (bazen doğrudan sokağa) bırakılmaları da çok görülüyor maalesef. En acı olan ise, yıkılan bir düzenin acılarını ve yükünü yine kadınların, kadın bedeninin çekmesi. Yoksulluk, parasızlık ve daha birçok şey dünyanın her yerindeki gibi, kadın bedenini erkeğe, yani paraya, yani sisteme sunulan bir meta haline getiriyor. Bu ülke dünyaya açılıyor, madenleri dünyaya açılıyor, para, refah gelsin, standartlar yükselsin, ama bunlara para ve know-how lazım, bunları erkekler getiriyor. Erkekler “aç”, kadınlar ise sadece aç... Kiminin kendi, kiminin ailesi aç; kimi yemeğe, ilaca, kimisi daha iyi yaşamaya aç. İnsanı çok üzen hikayeler var ama ne burası yeri ne de ben ahkam kesecek kadar bilgiliyim. Kadın ne kadar güçlü olursa olsun komünizm, kapitalizm, bilmemnizmler üstü erkek egemen sistem her zaman daha güçlü.

Tarih öncesinde kalan siyaset bilimi eğitimimden bir kuple dinlediniz, esen kalın :)).

Ulan Bator' da Türk köşeleri

Buraya gelmeden önce, bu ülke de Türki cumhuriyetlere benzer zannediyorduk. Türk malları bulunur, birçok köşede Türkiye vardır vs. Heyhat, durum öyle değilmiş. Bu ülke çok uzak, çok soğuk, çok "Çin- Rusya arasında sıkışmış" mış. En azından ithal ürünler anlamında her köşe Çin, Kore, dip bucak Rus, biraz bakınınca Alman, Amerikan vs. imiş.

Yine de burada geçen iki sene içinde bazı değişimlere şahit olduk. Değişime ilk örnek, biz buraya ayak basar basmaz açılışı yapılan Ankara Caddesi (tabelada öyle yazıyor :) ve...

Cadde üzerindeki Atatürk İlkokulu oldu. Şehrin 5 no' lu ilkokulunun adı "Atatürk" olarak değiştirildi, büstü ve açıklaması da konuldu, açılışı da Ekim 2008' de yapıldı. Önünden geçerken insan bir tuhaf oluyor.

Geçen Ekim ayında da Moğol- Türk Dostluk Parkı açıldı. Büyük meydana çok yakın, geniş ve güzel bir park. Lenin heykeliyle Louis Vuitton mağazası arasında, canım memleketim burada da "köprü" yani :).

Bu şehirdeki en Türk köşelerden biri de Milli Tarih Müzesi' ndeki Türk bölümü. Türkiye tarafından yenilenen bu bölüm çok güzel ve kapsamlı. Arkeolojik kazılarda çıkarılan birçok tarihi eser burada sergileniyor. Yukarıda Kül Tigin büstü, daha fazlası için müzeye buyrun :).

Efendim, tüketim sektöründe ise göze ilk çarpan, halk otobüslerine reklam veren Ülker. Birçok markette bulunmakta, memleket peyniri, zeytini vs. bulamayan biçare gönülleri Biskrem ile şenlendirmekte :)).

Onun dışında, bazı alışveriş merkezlerinin kozmetik bölümlerinde Flormar' la varız. Memleketin en eski alışveriş merkezinin (ulsın ih delguur- state department store) orta yerinde, kivican Ebru Şallı ile göz göze gelmek acaip :).

Buraya ulaşmayı başaran Türk markaları arasında Dimes, Bifa, Anadolu kaplanı birkaç makarna, çikolata ve bisküvi üreticisi, iki- üç reçelci, feta peynirci de olsa Gazi ve temizlik gereçlerinde Banat sayılabilir. Ama bunlar her zaman her yerde bulunmazlar, tedarik zincirleri naif, bulunabilirlikleri sürprizlidir. Gönül ister ki bir Tikveşli yoğurt, Fersan turşu, Tahsildaroğlu peynir, Marmarabirlik zeytin olsun ama nafile... Elbet bir gün...

Avrupa' yı donatan Türk tekstil sektörüne gelince, o da buraya biraz yabancı kalmış durumda. Burada kalite algısı Kore, kıyafetten mobilyaya "Kore'yse koy sepete" anlayışı hakim. Ama Kore ayağını denk alsa iyi olur zira son aylarda vitrininde "made in Turkey" yazan mağazalar, reyonlarda Türk malları arttı. Buraya ulaşan Türk giysileri, genelde henüz "à la Laleli- Beyazıt" tadında olsa da "à la Merter" ürünlerin sayısı da hızla artıyor.

Neyse ki Türk tekstili burada sadece girişinde "made in Turkey" yazan mağazalarla sınırlı değil. Bazı alışveriş merkezlerinde Penti köşeleri var. Üniversiteyi Türkiye' de okuyan Moğol bir kadın girişimci, şehrin en büyük alışveriş merkezlerinden birinde "Oya Türk Butik" açmış, biz buradayken mağazasını daha da büyüttü. Adil Işık, Koton vs. bulunabiliyor. Son gelişme Ramsey mağazası, açın Türk tekstilinin önünü!

Bu fotoğraf da eski bir anı, çoktan kapanmış olan Dönerland adlı mekandan. Çok gitmişliğim yoktu ama döneri ve kebabı Avrupa' da satılanlardan daha iyiydi. Adana kebap demişken, Ulan Bator' la Adana' nın kardeş şehir olması kaderin bir cilvesi midir... :).

Burada en büyük eksik (Türk mutfağına fazla düşkün bir Türk' e, kısaca bana göre) Türk restoranı. Eskiden iyi bir tane varmış, batmış. Biz buradayken bir tane açıldı, kapandı. Sahibi bu ay içinde başka bir yerde yine açacakmış, hadi bakalım, bekliyoruz. Bir de buradaki Türk okullarının bir restoranı var, henüz sadece açmasını tattım, iyiydi.

Restoran vs. demişken, bazen sağda solda Tarkan' ın şarkılarını duyuyoruz, hem de safi Moğol mekanlarında. Tarkan koca bir kıtayı, bozkırı aşmış gelmiş valla, darısı diğerlerinin başına :).

(monturk.edu.mn)

Geleyim buradaki en kalabalık Türk köşesine. Yukarıda Ulan Bator' da "Türküm" deyince Moğol' un aklına gelen ilk yerlerden, Moğol- Türk Lisesi. Ulan Bator' da iki, diğer şehirlerde üç okul var. Bindiğim taksilerde şoförün "Turist misin?" sorusunu beni kazıklamasın diye "Hayır, çalışıyorum" diye yanıtlayınca "Türk Okulu' nda öğretmen misin?" sorusuyla karşılaşıyorum. Peki ben bana sorulanı nasıl anlayıp da karşılık veriyorum, işte onu hiç bilmiyorum :). Neyse, bu okullar nedeniyle, yolda belde sinirlendiğimde Adanalı ağzımı açamıyorum zira her an her yerde "Merhaba, Türk müsünüz, ben Türk Okulu' ndanım" diyen biriyle karşılaşmak kuvvetle muhtemel. Dikkat etmekte fayda var :).

Bir gezgin Moğolistan' ın en içinden bildiriyor

(ömür biter yol bitmez :)

Bugün bloga konuk yazar aldım :)). Ağustos geldi, Ulan Bator' da metrekareye 3-5 turist düşüyor, "neredesiniz ey Türk turistler!" derken Türk bir gezginin (turist değil, gezgin, dikkat) yolu buralara düştü. Bizim gibi "onu yemem, bunu içmem" huysuzluğunda olmadığı için de iki haftada, bizim burada iki yılda gördüğümüzden çok daha fazla renk görüp döndü.
Yazı ve fotoğraflar Alper Metin :)

Ulan Bator`dan 12 saatlik yataklı tren yolculuğuyla Erdenet' e geldim. Ertesi sabah Erdenet` te Sumiyabayar`ın (Alper' in couchsurfing arkadaşı) akrabası beni alıp eve götürdü. Öğlene doğru çoluk çocuk bir minibüse doluşup Sumiyabayar` ın eşi Orhonchimeg`in anne-babasının yaşadığı ger' e gitmek üzere yola çıktık.Yol yok tabii, arazide tekerlek izi bulunca takip ediliyor sadece. Zıplaya zıplaya epey gittikten sonra vardık, birer sütlü- tuzlu Moğol çayı içip tekrar yola koyulduk. Akrabalar için yeni bir ger' in yapılacağı yere gittik. Bütün akrabalar geldi, kimisi zemin kazdı, kimisi ahşap iskelet kurdu, kimisi direkleri boyadı, öteki keçi kesti, çocuklar oynadı, kadınlar hayvanları parçaladı, ben de herkese biraz yardım ettim.

(sakatat temizleme kadın işi :)

Uzun tırnaklı, zarif iki kardeş akşama kadar bağırsak temizledi, işkembe sıyırdı, akciğer doğradı. İkisinin de üç çocuğu var ve jimnastikçi gibi bedenlere sahipler. Zaten Moğolistan` da şişman birine pek rastlamadım.

Bağırsak, mide, dalak, böbrek, ciğer ve tanıyamadığım birçok organla içli dışlı oldum. Orhonchimeg kalan sakatat parçalarını kalın bağırsağın içine doldurdu, bu dolmayı iple bağlayarak kapadı. Tüm et ve sakatatlar ger' deki sobanın kazanında kaynatıldı. Bu arada Sumiyabayar, mide çeperi diye tahmin ettiğim beyaz bir yağ tabakasını hamur gibi kullanarak içine ciğer sardı ve sobanın içine koydu. Ondan bir dilim aldım, şahaneydi.

(Moğol işi hayvan kesimi)

Biraz sonra bir de koyun getirdiler, yetmemiş. Moğolistan`da hayvan kesme yöntemi değişik. Önce karnında kol girecek kadar bir delik açıyorlar, bu esnada nedense hayvanın gıkı çıkmıyor. Sonra Tulga içeri kolunu sokup koyunun ana damarını kopardı, o sırada kısa bir `me` sesi çıktı. Hayvan bu şekilde az acı çekiyormuş.

(oradan bir koyun kap getir evladım)

Sonra akşam kalacağımız ger' e döndük. Oradan da bir koyun yakaladılar, kasabaya götürmek üzere yola çıktık. Yolda lastik patladı, iki tekerleğin arasına taş sıkışmış. Tamire kalkıştılar ama gerekli anahtar yoktu. En yakın ger nerededir diye şöyle bir düşündüler, sonra arazide kaptırdık epey gittik. Bir ger' e vardık, anahtar varmış. Buyur edildik, hemen taze kaymak, ekmek, çay (tabii ki sütlü ve tuzlu) geldi. Moğol çayı şöyle yapılıyor: her ger' in ortasında kurulu sobanın üzerindeki kazana yaklaşık üçte iki süt, üçte bir su konuyor, dallarıyla beraber bir tutam çay atılıyor ve tuz ekleyip kaynatılıyor. Bütün gün bunu içiyorlar. (Aktaranın notu: Yolda kalana yardım etmek, geleni ger' e buyur etmek Moğol bozkırının raconu. Yolda kalanın yardım istemek için araç durdurmasına gerek yok, yoldan geçen biri mutlaka durup bir el atıyor)

Çadırda getirdiğim hediyeleri sundum, tahin, pekmez, badem, kuru üzüm, nazar boncuğu, yemeni, karışık çerez, işlemeli para çantası. Pek sevdiler her şeyi. Bir paket zeytin verdim, genci yaşlısı on beş kişiden biri bile daha önce görmemiş. Evirdiler, çevirdiler, üzerine uzun uzun konuştular, çocuklardan biri korktu, biri dokunmaya çalıştı. Sabah kahvaltıda kazanda haşlanmış sakatatlar vardı, akciğeri tanıdım da diğerlerini tanıyamadım. Şu zeytini açsak da ekmekle yesek dedim, tattılar, meyve mi sebze mi diye sordular, cok garipsediler. Pek sevmediler, oysa bildiğimiz Marmarabirlik extra siyah zeytin canım...

(en hasından ger)

Gece üç kuşak aile hep beraber ger' de uyuduk. Önce Moğol usülü votka içtik, tasa benzer bakır bir bardak gezdiriliyor ve sırayla içiliyor. İlk içen parmağını üç kez içine sokup diline değdirerek tadıyor. Cengiz Han zamanında zehirli olup olmadığını anlamak için böyle tadarlarmış, oradan kalma bir gelenek.

Ger' lerinde lambaları yanıyor

(canada-mongolia-connection.com)

Efendim, Uzak Asya' dan dörtnala değilse de iki uçakla, kısrak başı memleketin, ipek halıya benzeyen toprağın neredeyse en ucuna gidip, geri ata bozkırına döndük çok şükür. O arada blog tatile çıktı, denize girdik, iki yandık, memleket görüp, detoks olup geldik.

Post- memleket/İstanbul/deniz/anadil depresyonumu bir blog kaydıyla atayım bari :)). Bu kayıt da en bir geleneksel, öz otantik Moğol ikametgahı, ger ile ilgili olsun, hadi bismillah...

(patricksmongolianadventure.blogspot.com)

Her şey önce bir toz ve gaz değilse de toz ve ahşap bulutu olarak başlıyor. Yuvarlak bir alan belirleniyor ve...

(patricksmongolianadventure.blogspot.com)


(canada-mongolia-connection.com)

Ger' in iskeleti dikiliveriyor.

(canada-mongolia-connection.com)

(patricksmongolianadventure.blogspot.com)

Ger' imizin kapısı ve tepesi de tamam.

(canada-mongolia-connection.com)

(patricksmongolianadventure.blogspot.com)

Meşhur Moğolistan soğuğuna karşı kat kat keçeyle de sarıp sarmalanınca neredeyse tamam, el el emeği göz nuru, "stüdyo" tipi, sahibinden ger :)).

(howtogetlost.com)

Kurması bu kadar emek isteyen ger' in derlenip toparlanması sadece bir saatmiş. Daire şeklinde olması ve tavanının alçaklığı, rüzgara karşı alınan bir önlem. Bu arada ger' lerin kapıları hep güneye bakıyor. Kuzey, soğuk rüzgarların kaynağı olması nedeniyle, uğursuz yön sayılıyor.

Ger' in içi ise ayrı bir dünya. Mobilyalar pek hoş, parlak turuncu renklerde, rengarenk desenlerde. Ger mobilyası diye adlandırılan sandıklar, sehpalar, masalar... Moğollar parlak renklere çok düşkün. Bu ne yaman çelişki, binalar ve şehir gri, ülke (büyük oranda) bozkır, ger' lerin içi kıpır kıpır...:)).

Ger içindeki racon ayrı bir kayıt konusu bile olabilir. Şöyle ki, içeri girerken eşiğe basmamak, içeride ıslık çalmamak, ayakları ortadaki sobaya doğru değil de kapıya doğru uzatmak gerek. Kadınlar sağda, erkekler solda oturuyor. Ağır misafir, aile reisinin sağında yer alıyor. Kapının yanı ise hiyerarşinin altındakilere ve çocuklara ait. Ateşe su dökmek ya da çöp atmak saygısızlık zira ateş kutsal. Bizdeki ocak benzeri.

Bu arada unutmadan, efendim bu çadırın adı "ger", halis muhlis Moğolca. Sağda solda "yurt" adıyla geçse de aman dikkat, yurt Rusça ve Moğollar bu kullanımdan pek hazzetmiyor.

Ger sakinleri su, banyo ve tuvalet ihtiyaçlarını dışarıda gideriyorlar. Benim şehir içinde gördüklerimde (ve turistik olanlarda) elektrik vardı, bozkırdakilerde bu durum farklı olsa gerek.

Ger' deki hayat tarzı, şehirdeki Moğollar' ın hayatları üzerindeki etkisini sürdürüyor. Buna dair yazılacak epey şey var ama ilgimi en çok çekenle bitireyim konuyu. Efendim, ger' de kadın, erkek, çoluk çombalak herkes bir arada yaşadığından, bizim anladığımız şekilde bir mahremiyet duygusu buralarda pek yok. Misal, kılık kıyafet satan mekanların çoğunda deneme kabini bulunmuyor. Kadınlar ortalık yerde, rahatça pantolon, etek vs. deneyebiliyorlar. Hani müşteri çok isterse satıcı ya beline dolaması ve böyle giyinip soyunması için bir örtü veriyor ya da örtüyü müşteriye perde tutuyor. İlginçtir, örtüyle kamufle olmadan, iç çamaşırıyla kalan kadına bile bir Allah kulu dönüp bakmıyor. Bana da, eteğinden dizi görününce tacizlerden taciz beğenen, sahilde güneşlenirken "deliğanlı"larımızca çevrelenen yurdum kadınlarını düşünüp tüh vahlanmak kalıyor.

• Bugün özlenen: İstanbul... I' ve got you under my skin :)).

• Bugün izlenen: Big Bang Theory' ye devam.